سوره شرح
| < ضحی - تین > | |
|---|---|
|
| |
| شماره سوره | ۹۴ |
| جزء | ۳۰ |
| نزول | |
| ترتیب نزول | ۱۲ |
| مکی/مدنی | مکی |
| اطلاعات آماری | |
| تعداد آیات | ۸ |
| تعداد کلمات | ۲۷ |
| تعداد حروف | ۱۰۲ |
سوره شرح یا انشراح یا اَلَم نَشرَح نود و چهارمین سوره و از سوره‌های مکی قرآن است که در جزء سی‌ام قرآن جای دارد. هر سه نامِ سوره، از آیه اول آن گرفته شده است که از شرح صدر (گشایش سینه) پیامبر(ص) سخن می‌گوید. سوره انشراح از نعمت‌های خداوند به رسولش سخن می‌گوید و پیامبر(ص) را تسلی می‌دهد. از آیات مشهور این سوره، آیه ۵ است که وعده می‌دهد در کنار دشواری، آسانی است. این آیه را از جمله ضرب المثل‌های قرآنی برشمرده‌اند و در اشعار فارسی نیز بازتاب داشته است.
بر اساس نظر مشهور فقهای شیعه، در نماز واجب بعد از سوره حمد نمی‌توان سوره انشراح را به تنهایی خواند، بلکه باید آن را همراه سوره ضحی قرائت کرد. در فضیلت تلاوت سوره شرح از پیامبر(ص) روایت شده هر كس سوره انشراح را قرائت کند، مانند كسی است كه پیامبر(ص) را دیدار كرده است.
معرفی
- نامگذاری
نام این سوره، شرح یا انشراح یا اَلَم نَشرَح است که هر سه از آیه اول گرفته شده‌اند. سبب این نامگذاری این است که در آیه اول از شرح صدر (گشایش سینه) پیامبر(ص) به نور ایمان، سخن گفته شده است.
- ترتیب و محل نزول
سوره شرح جزو سوره‌های مکی و در ترتیب نزول، دوازدهمین سوره‌ای است که بر پیامبر(ص) نازل شده است. این سوره در چینش کنونی مُصحَف، نود و چهارمین سوره است و در جزء سی‌ام قرآن جای دارد.
- تعداد آیات و ترتیب
سوره شرح ۸ آیه، ۲۷ کلمه و ۱۰۲ حرف دارد. این سوره به لحاظ حجمی جزو سوره‌های مُفصَّلات (دارای آیات کوتاه) است.
محتوا
در سوره شرح، خداوند برای تسلی خاطر پیامبر(ص)، نعمت‌های خود را از انشراح دل، سبک‌کردن بار و پرآوازه‌کردن نام پیامبر است، یادآور می‌شود و می‌گوید بی‌گمان در کنار دشواری، آسانی خواهد بود. همان‌طور که در سوره ضحی، خداوند نعمت‌ها و الطافش به رسول خدا را برشمرده است، این سوره نیز الطاف و عنایات دیگر الهی را که شامل رسول خداست و مهم‌ترین آنها شرح‌صدر است بیان می‌کند. در واقع، سوره انشراح در دنباله و ادامه سوره ضحی آمده است.
| در راه تبلیغ دین خدا، از رویارویی با مشکلات نهراسید | |||||||||||||||
| نکته دوم: آیه ۵ - ۸ دو درس از نعمت‌های خدا به پیامبر، پس از تحمل سختی | نکته اول: آیه ۱ - ۴ نعمت‌های خدا به پیامبر پس از تحمل مشکلات رسالت داده | ||||||||||||||
| درس اول: آیه ۵ - ۶ در دل هر سختی، گشایشی وجود دارد | نعمت اول: آیه ۱ افزایش ظرفیت و تحمل روحی پیامبر | ||||||||||||||
| درس دوم: آیه ۷ - ۸ در راه تبلیغ دین خدا باید از سختی‌ها استقبال کرد | نعمت دوم: آیه ۲ - ۳ سبک‌کردن سنگینی بار رسالت | ||||||||||||||
| نعمت سوم: آیه ۴ بالابردن نام و آوازه پیامبر | |||||||||||||||
آیات مشهور
- «فإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٥﴾ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا»﴿۶﴾
ترجمه: پس [بدان كه] با دشوارى، آسانى است. آرى، با دشوارى، آسانى است.
در تفسیر این آیه آمده است محتوای این آیه اختصاص به پیامبر(ص) و زمان آن حضرت ندارد، بلکه به صورت قاعده‌ای کلی است که به انسان‌های مؤمن نوید آسانی و گشایش می‌دهد. نکته‌ای که در این آیه وجود دارد این است که قرآن می‌گوید در همان زمان که سختی وجود دارد، آسانی هم هست، نه آنکه آسانی بعد از سختی بیاید.علامه طباطبایی در المیزان از برخی مفسران نقل کرده که آیه (إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) جمله جدیدی است و عطف به آیه قبل (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا) نیست در نتیجه بر اساس یک قاعده در زبان عربی از دو آیه ۵و۶ فهمیده می‌شود که همراه یک سختی(عُسر) همیشه دو راحتی(یُسر) وجود دارد.البته(معیّت) همراه بودن یُسر با عُسر به معنای تحقق در زمان واحد نیست بلکه به معنای قرار گرفتن در پی یکدیگر است.
این آیه جزو ضرب المثل‌های قرآنی به شمار رفته است. اشعاری در فارسی وجود دارد که از این آیه استفاده کرده‌اند یا از آن اقتباس شده‌اند:
ابن‌یمین:
| مده دل ز دست از غمى هست و خوفى | که آید دو چندانت شادی و یُسرا | |
| نه ایزد چنین گفت در وحىِ مُنزَل | «مَعَ العُسْرِ یُسْرا»، «مَعَ الیُسْرِ عُسْرا» |
قاآنی:
| یزدان به نبی گفته که در عسر بود یسر | وین نکته برِ نفس سلیم است مسلّم |
نیک نامی و بلند آوازه گی پیامبر
(وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ و نامت را براى تو بلند گردانيديم.) رفع ذِکر به معناى بلند آوازه کردن کسى است آنگونه که نامش و گفتگویش از همه نام‌ها و همه خاطره ها بلندتر باشد، و خداى تعالى نام آن حضرت را چنین کرد، و یکى از مصادیق بلندآوازه ساختن نام پیامبر این است که خداوند در شهادتین (گواهی‌دادن به یگانگی خدا و رسالت حضرت محمد(ص) و اقرار به پذیرفتن توحید و نبوت) که اساس دین خدا است، خداوند نام او را قرین نام خود کرد ، و بر هر مسلمانى واجب کرد که در هر روز درنمازهاى پنجگانه واجب نام پیامبر را با نام خداى تعالى به زبان جارى سازد. قتاده نیز گفته هیچ خطیبی وشهادت دهنده به توحید و نمازگزاری نیست مگر این که باید شهادت به توحید و رسالت بدهد وبگوید«أشْهَدُ أنْ لا الهَ الاّ الله و أشْهَدُ أنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ الله» وحسان بن ثابت نیز در اشعاری به این فضیلت در باره پیامبر(ص) تصریح کرده است
| أغَرُّ عَلَيْهِ لِلنُّبُوَّةِ خَاتَمٌ | مِنَ اللَّهِ مَشْهُودٌ يَلُوحُ ويُشْهَدُ | |
| وضمَّ الإلهُ اسمَ النبيّ إلى اسمهِ | إذا قَالَ في الخَمْسِ المُؤذِّنُ أشْهَدُ | |
| وشقّ لهُ منِ اسمهِ ليجلَّهُ | فذو العرشِ محمودٌ وهذا محمدُ |
«پیامبر اکرم (ص)] انسان نیکو و سفید رویی است که آخرین پیامبر در میان پیامبران الهی «ع» است و خداوند نیز آن را تایید کرده و بر خاتمیت رسول گرامی اسلام «ص»گواهی داده است.
خداوند نام پیامبر (ص) را کنار نام خود قرار داده است؛ آنگاه که مؤذن پنج بار در اذان که پیش از اقامه نماز گفته می‌شود به رسالت پیامبر (ص) در کنار یگانگی و وحدانیت خداوند بلند مرتبه شهادت می‌دهد.
نام پیامبر (ص) نیز از روی تجلیل و بزرگی از نام خداوند [عزوجل] گرفته شده است؛ خداوند دارای عرش، محمود است و نام پیامبر (ص) محمد است.»
قرائت در نماز
در احکام شرعی آمده است، نمی‌توان در نماز واجب بعد از حمد، فقط سوره انشراح را خواند و این سوره کفایت نمی‌کند،، بلکه باید آن را همراه با سوره ضحی خواند. به گفته فاضل نراقی، نظر مشهور فقیهان، قرائت این دو سوره با هم است.البته خواندن این دوسوره در نماز باید با دوبسم الله جداگانه باشد یعنی در آغاز هر سوره بسم الله لازم است.
فضیلت و خواص
در فضیلت این سوره از پیامبر(ص) نقل شده است: هر كس سوره انشراح را قرائت کند، مانند كسی است كه مرا دیدار كرده است. همچنین ازامام صادق(ع) روایت شده است هر كس سوره انشراح را در شب و روز زیاد قرائت كند، هیچ چیزی از اجزای بدن او و اطراف او نیست مگر اینكه در روز قیامت به سود او شهادت می‌دهند. در روایتی دیگر از پیامبر(ص) آمده است هر كس این سوره را بخواند، خداوند به او یقین و عافیت می‌دهد.
تلاوت فراوان این سوره در هر روز و شب مستحب شمرده شده، و قرائت آن در رکعت دوم نمازی که برای رفع گرفتاری خوانده می‌شود توصیه شده است. همچنین خواصی برای این سوره نقل شده است، از جمله: شفای درد سینه، آسانی وضع حمل (زایمان)، رفع ترس و حفاظت در مسافرت دریایی.
- همچنین ببینید: فضائل سور
متن و ترجمه
سوره شرح
| مـتـن | ترجمه |
|---|---|
| بِسْمِ اللَّـهِ الرَّ‌حْمَـٰنِ الرَّ‌حِيمِ أَلَمْ نَشْرَحْ لَكَ صَدْرَكَ ﴿١﴾ وَوَضَعْنَا عَنكَ وِزْرَكَ ﴿٢﴾ الَّذِي أَنقَضَ ظَهْرَكَ ﴿٣﴾ وَرَفَعْنَا لَكَ ذِكْرَكَ ﴿٤﴾ فَإِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٥﴾ إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا ﴿٦﴾ فَإِذَا فَرَغْتَ فَانصَبْ ﴿٧﴾ وَإِلَىٰ رَبِّكَ فَارْغَب ﴿٨﴾ | به نام خداوند رحمتگر مهربان آيا براى تو سينه‌ات را نگشاده‌ايم؟ (۱) و بار گرانت را از [دوش] تو برنداشتيم؟ (۲) [بارى] كه [گويى] پشت تو را شكست. (۳) و نامت را براى تو بلند گردانيديم. (۴) پس [بدان كه] با دشوارى، آسانى است. (۵) آرى، با دشوارى، آسانى است. (۶) پس چون فراغت يافتى، به طاعت دركوش؛ (۷) و با اشتياق، به سوى پروردگارت روى آور. (۸) |
| سوره پیشین: سوره ضحی | سوره شرح سوره‌های مکی • سوره‌های مدنی | سوره پسین: سوره تین |
|
١.فاتحه ٢.بقره ٣.آل‌عمران ٤.نساء ٥.مائده ٦.انعام ٧.اعراف ٨.انفال ٩.توبه ١٠.یونس ١١.هود ١٢.یوسف ١٣.رعد ١٤.ابراهیم ١٥.حجر ١٦.نحل ١٧.اسراء ١٨.کهف ١٩.مریم ٢٠.طه ٢١.انبیاء ٢٢.حج ٢٣.مؤمنون ٢٤.نور ٢٥.فرقان ٢٦.شعراء ٢٧.نمل ٢٨.قصص ٢٩.عنکبوت ٣٠.روم ٣١.لقمان ٣٢.سجده ٣٣.احزاب ٣٤.سبأ ٣٥.فاطر ٣٦.یس ٣٧.صافات ٣٨.ص ٣٩.زمر ٤٠.غافر ٤١.فصلت ٤٢.شوری ٤٣.زخرف ٤٤.دخان ٤٥.جاثیه ٤٦.احقاف ٤٧.محمد ٤٨.فتح ٤٩.حجرات ٥٠.ق ٥١.ذاریات ٥٢.طور ٥٣.نجم ٥٤.قمر ٥٥.الرحمن ٥٦.واقعه ٥٧.حدید ٥٨.مجادله ٥٩.حشر ٦٠.ممتحنه ٦١.صف ٦٢.جمعه ٦٣.منافقون ٦٤.تغابن ٦٥.طلاق ٦٦.تحریم ٦٧.ملک ٦٨.قلم ٦٩.حاقه ٧٠.معارج ٧١.نوح ٧٢.جن ٧٣.مزمل ٧٤.مدثر ٧٥.قیامه ٧٦.انسان ٧٧.مرسلات ٧٨.نبأ ٧٩.نازعات ٨٠.عبس ٨١.تکویر ٨٢.انفطار ٨٣.مطففین ٨٤.انشقاق ٨٥.بروج ٨٦.طارق ٨٧.اعلی ٨٨.غاشیه ٨٩.فجر ٩٠.بلد ٩١.شمس ٩٢.لیل ٩٣.ضحی ٩٤.شرح ٩٥.تین ٩٦.علق ٩٧.قدر ٩٨.بینه ٩٩.زلزله ١٠٠.عادیات ١٠١.قارعه ١٠٢.تکاثر ١٠٣.عصر ١٠٤.همزه ١٠٥.فیل ١٠٦.قریش ١٠٧.ماعون ١٠٨.کوثر ١٠٩.کافرون ١١٠.نصر ١١١.مسد ١١٢.اخلاص ١١٣.فلق ١١٤.ناس | ||
پانویس
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۵.
- ↑ معرفت، آموزش علوم قرآن، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۶۶.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن‌پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۵.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ۱۳۷۷ش، ج۲، ص۱۲۶۵
- ↑ خامه‌گر، محمد، ساختار سوره‌های قرآن کریم، تهیه مؤسسه فرهنگی قرآن و عترت نورالثقلین، قم، نشر نشرا، چ۱، ۱۳۹۲ش.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲۷، ص۱۲۷.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۳۱۶.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۱۰.
- ↑ ابن یمین، دیوان، ۱۳۶۳ش، چاپ۲، ص ۳۱۹.
- ↑ دهخدا، امثال و حکم، ۱۳۸۳ش، ج۱، ص۳۱۰.
- ↑ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۴ق، ج۲۰، ص۳۱۵.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ج۱۰، ص۳۸۲.
- ↑ محمدحسن نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۱۷ق، ج۱۰، ص۲۰.
- ↑ فاضل نراقی، مستند الشیعه، ج۵، ص۱۲۶.
- ↑ طباطبایی یزدی، محمدکاظم، عروة الوثقی، ج۲، ص۵۰۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۹۰ش، ج۱۰، ص۳۸۷
- ↑ شیخ صدوق، ثواب الاعمال،۱۳۸۲ش،ص۱۲۳
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۶۸۷
- ↑ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۴۷۵.
- ↑ کاشف الغطاء، کشف الغطاء، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۲۶۱.
- ↑ بحرانی، البرهان، ۱۴۱۵ق، ج۵، ص۶۸۷
- ↑ میرزا حسین نوری، مستدرک الوسائل، ج۸، ص۲۳۶
- ↑ قاعده این است که اگر (معرفه) مثل کلمه اى که الف و لام به اولش اضافه شده در کلامى تکرار شود، منظور از آن همان کلمه اول است ، و هر دو کلمه یک چیز را مى رسانند، ولى اگر نکره باشد دومى غیر از اولی است و در آیه ۶ کلمه العسر تکرار همان العسر است که در آیه ۵ آمده است. البته این قاعده کلیت وعمومیت ندارد.
منابع
- قرآن کریم، ترجمه محمدمهدی فولادوند، تهران، دارالقرآن الکریم، ۱۴۱۸ق/۱۳۷۶ش.
- ابن یمین، دیوان، [بی‌جا]، [بی‌نا]، چاپ دوم، ۱۳۶۳ش.
- بحرانی، سیدهاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، قم، مؤسسة البعثة قسم الدراسات الاسلامیه، چاپ اول، ۱۴۱۵ق.
- دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۲، به کوشش بهاءالدین خرمشاهی، تهران، دوستان-ناهید، ۱۳۷۷ش.
- دهخدا، امثال و حکم، تهران، امیر کبیر، ۱۳۸۳ش.
- شیخ صدوق، محمد بن علی، ثواب الاعمال و عقاب الاعمال، تحقیق: صادق حسن زاده، تهران، ارمغان طوبی، ۱۳۸۲ش.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه: بیستونی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۰ش.
- کاشف الغطاء، جعفر، کشف الغطاء عن مبهمات الشریعة الغراء، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۲۲ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، نشر دار الکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.
- نجفی، محمد حسن، جواهرالکلام فی شرح شرائع الاسلام، قم، ۱۴۱۷ق.
- نوری، میرزا حسین، مستدرک الوسائل، بیروت، مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، ۱۴۰۸ ه.ق.
پیوند به بیرون